ဆောင်းပါး

(Pu Tui Dim ကွယ်လွန်ခြင်း ၁ နှစ်ပြည့်အမှတ်တရ) Jan 9,2023. HTG ချင်းလူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ (CHRO)ကိုတည်ထောင်ခဲ့သူများထဲက ၁ ဦးဖြစ်သူ၊ ပထမဆုံး ချင်းသတင်းမီဒီယာဖြစ်တဲ့ ခေါနူးသုမ်သတင်းဌာနကို တည်ထောင်သူအယ်ဒီတာချုပ်အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ၊ တိုင်းရင်းသားမီဒီယာတွေရဲ့အဓိကအားထားရာကွန်ရက်အဖွဲ့အစည်းဖြစ်တဲ့ Burma News International (BNI)ကိုတည်ထောင်ခဲ့သူ ၁ ဦးဖြစ်တဲ့  Pu  Tui Dim ကို ချင်းဒေသကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့တွေနဲ့စစ်ကောင်စီတပ်တို့တိုက်ပွဲဖြစ်ပွါးလေ့ရှိတဲ့ ချင်းပြည်နယ် မတူပီမြို့နယ်က မတူပီ-ဟားခါးလမ်းပေါ်ရှိ Keihlung နှင့် Longhlaw ကျေးရွာများအနီးမှာ သူနဲ့၁၃ နှစ်အရွယ် ကလေးငယ်တစ်ဦးအပါအဝင် တစ်ရွာတည်းနေ အရပ်သား ၉ ဦးကို စစ်ကောင်စီတပ်က ၂၀၂၂ ခုနှစ်ဇန်နဝါရီလ ၇ ရက် မှာဖမ်းဆီးခဲ့ပါတယ်။ ဖမ်းဆီးခံရပြီး ၂ ရက်အကြာ ဇန်နဝါရီလ ၉ ရက်နေ့မှာ အသက်…

ကိုဇံ (ချင်းတောင်) “တီးတိန်မြို့တွင်း တိုက်ပွဲ မတိုင်ခင်တုန်းက ဆိုရင် မြို့ပေါ်မှာ မူးယစ်ဆေးဝါး သုံးစွဲသူ အယောက် ၄၀၀ ကျော် ရှိမယ် လို့ ကျွန်တော်တို့ ခန့်မှန်း ထားပါတယ်” လို့ မူးယစ်ဆေးဝါး သုံးစွဲမှုကို စောင့်ကြည့်နေသူ တီးတိန်မြို့နေ ကိုစွမ်း (နာမည်လွဲ) ကပြောပြပါတယ်။ ယင်း အရေအတွက်ဟာ လူဦးရေ တစ်သောင်းခွဲခန့် ရှိတဲ့ တီးတိန်မြို့ လူဦးရေ ရဲ့ ၂.၅% ခန့် ရှိပါတယ်။ “ကျေးလက် ဒေသမှာ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ မူးယစ်ဆေးဝါး သုံးစွဲမှု အခြေအနေကို တော့ ကျွန်တော်တို့ လက်လှမ်း မမှီ ဘူး။ မြို့ပေါ်မှာ ထက် ကျေးလက်မှာ လူဦးရေက ပိုများတယ်။ ရာနှုန်း နှင့် တွက်ကြည့်ရင်…

J Ye Htet Kyaw လက်ရှိ ချင်းပြည်မှာချင်းတော်လှန်ရေးအင်အားစု ၂ စု ဖြစ်တဲ့ ချင်းပြည်ကောင်စီ( Chinland Council )နဲ့ချင်းညီနောင်အဖွဲ့(Chin Brotherhood )တို့အကြား မ ပေါင်းစည်းနိုင် သေးတာဟာချင်းတော်လှန်ရေးအင်အားစု ၂ စုရဲ့ ချင်းပြည်တည်ဆောက်ရေးလမ်းပြမြေပုံချင်း (Road map of the Chin Constitution) ထပ်တူမကျသေးမှုပဲဖြစ်တယ် (ထပ်တူမကျသေးမှုလို့ပဲ သုံးနှုန်းပါတယ်)၊အင်အားစု ၂ စု အကြား ချင်းပြည်တည်ဆောက်ရေးလမ်းပြမြေပုံချင်း (Road map of the Chin Constitution) ထပ်တူကျလာဖို့အတွက် ညှိနှိုင်းဖို့လိုနေတာသာဖြစ်တယ်လို့ရှုမြင်ကြရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ပုံ- CC နဲ့ CB ချင်းအင်အားစု ၂ စု တွေ့ဆုံဆွေးနွေးစဉ် ဒါကို ချင်းပြည်သူတစ်ချို့က ချင်းတော်လှန်ရေးနှစ်ဖွဲ့အကြားက ချင်းပြည်တည်ဆောက်ရေးလမ်းကြောင်းအမြင်များ မစုစည်းနိုင်သေးမှုလို့…

ဆမ်ချိုမွန်း ချင်းပြည်နယ်က မြို့နယ် ၉ မြို့နယ်ထဲမှာ စစ် ကောင်စီတပ်ရဲ့ လေ ကြောင်းတိုက်ခိုက်မှုခံရတာအများဆုံးကြုံ နေရတဲ့မင်းတပ်မြို့နယ်မှာ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အမျိုးသမီးများ နှင့် ကလေးငယ်များ သေဆုံးမှု အရေအတွက် တိုးလာနေတယ်လို့ ဒေသတွင်း ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းတွေကပြောပါတယ်။  မင်းတပ်မြို့နယ်အတွင်း မိခင်နှင့်ကလေး ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောင့်မှု အခြေနေများ မင်းတပ်မြို့နယ် အတွင်းမှာ ဒီနှစ်အတွင်း စစ်ကောင်စီက လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှု အဆက်မပြတ် ပြုလုပ်နေတာကြောင့် အရပ်သား ပြည်သူလူထု ပိုင်ဆိုင်တဲ့ အိုးအိမ်တွေ များစွာ ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှု ရှိနေပါတယ် ။ အဆိုပါ ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုတွေ အပြင် ကိုယ်ဝန်ဆောင် အမျိုးသမီးတွေ အနေနဲ့ လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှုကို ရှောင်တိမ်းရင်း မိခင် (သို့မဟုတ်) မွေးကင်းစ ကလေးသေဆုံးမှု နဲ့ မိခင်ဝမ်းအတွင်း သန္ဓေသားသေဆုံးမှု တွေပါ ရှိလာနေတာ…

လွင်ဦး(ရန်ကင်း) ရန်ကင်းတိုက်လေးလုံးစူနီယံပါ့ခ်မှာ ၁၉၇၈-၇၉ တဝိုက် “ West World “အဆင့်မြင့်လဖက်ရည်ဆိုင်တဆိုင်ဖွင့်ခဲ့ဖူးတယ်။ခြံဝင်းထဲသီးသန့်ဘန်ဂလိုများဆောက်ထားတယ်။ဘွိုင်‌ခေါ်ချင်ရင်ဘန်ဂလိုထဲ‌ ကခေါင်းလောင်းကြိုးဆွဲလိုက်ရုံပဲ။အဲ့ဒီခေတ်ရန်ကုန်မှာရှိတဲ့အဆင့်မြင့်လဖက်ရည်ဆိုင်တဆိုင်ပါ။မှတ်မှတ်ရရအဆိုတော်သွှအောင်စီးရီးစ် “အရိုင်းမြေမှတောင်ပံလေးများ” အခွေသူငယ်ချင်းတယောက်မြို့ထဲကဝယ်လာပြီးဆိုင်မှာဖွင့်ခိုင်းပြီးခဏနားထောင်ခဲ့ကြတယ်။အခွေထဲက “မြိုင်နန်းစံပန်းတပွင့်” သီချင်းဒီနေ့အထိကြိုက်တယ်(Comment)။ ”အရိုင်းမြေမှတောင်ပံလေးများ” တေးစီးရီစ်ဖန်တီးရှင်များဖြစ်ကြတဲ့ဂျွန်သင်ဇမ်းနဲ့သျှန်းလျန်(ကိုဖရန်စစ်) ညီအကိုက “ West World” လဖက်ရည်ဆိုင်နားကရန်ကင်းတိုက်လေးလုံးမှာနေကြတယ်။ ချင်းတိုင်းရင်းသားအဆိုတော်ဆလိုင်းသွှအောင်ဟာရန်ကင်းမှာနေတဲ့ဂီတအနုပညာရှင်များဖြစ်တဲ့ချင်းတိုင်းရင်းသားကွယ်လွန်သူဂျွန်သင်ဇမ်း၊သျမ်းလျန်တို့နဲ့ဂီတအနုပညာညီအကိုများဖြစ်ကြပါတယ်။ ရန်ကုန်မှာ RIT တက်နေတဲ့သွှအောင်အကိုတယောက်နဲ့ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဘူမိဗေဒမေဂျာတက်နေတဲ့ဂျွမ်သင်ဇမ်းကမိတ်ဆွေရင်းဖြစ်ကြပါတယ်။သွှအောင်ဟာသူ့ဂီတရောင်းရင်းကြီးဂျွမ်သင်ဇမ်းထက် ၇ နှစ်ငယ်တယ်။ ရန်ကင်းသားချင်းလူမျိုးဂီတအနုပညာရှင်ဂျွမ်သင်ဇမ်းဟာအတွေးအခေါ်အားကောင်းပြီးသီချင်းတပုဒ်ကိုသေသေချာချာရေးနိုင်တယ်။အနေအထိုင်ရင့်ကျက်ပြီးဂီတအနုပညာအလုပ်ကိုသပ်သပ်ရပ်ရပ်မြန်မာစကားလုံးကြွယ်ကြွယ်နဲ့လေးလေးနက်နက်သီချင်း‌စပ်ဆိုနိုင်တယ်။သီချင်းကိုဘယ်‌တော့မှပေါ့ရွှတ်ရွှတ်မရေးဘူး ဧရာဝတီသတင်းဋ္ဌာနာအင်တာဗျုးတခုမှာသွှ‌အောင်ပြောပြခဲ့တယ်။ သွှအောင်မှာညီအကိုသုံးယောက်ရှိပြီးအကုန်အနုပညာဝါသနာပါကြတယ်။ရွာမှာတောင်ယာအားတဲ့အချိန်ညီအကိုသုံးယောက်သီချင်းရေးပြိုင်ကြတယ်။သူတို့အဖေဝယ်ပေးထားတဲ့တိတ်ရီကော်ဒါနဲ့အပျော်တမ်းသီချင်းဆိုအသံသွင်းခဲ့ကြတယ်။သွှအောင်ဟာအသက် ၁၀ နှစ်သားထဲကသီချင်းရေးတတ်နေခဲ့ပြီ။၁၉၇၃-၇၄ မှာသွှအောင်ရန်ကုန်တက်လာပြီးကြည့်မြင့်တိုင် ထ (၂) ထီးတန်းမှာဆယ်တန်းတက်ရောက်သင်ကြားခဲ့တယ်။ နာမည်ကျော်တေးတပုဒ်ဖြစ်တဲ့ဆလိုင်းဆွန်ကျဲအိုသီဆိုခဲ့တဲ့ “တဲအိုပျက်မှာမနေစေ့ချင်” သီချင်းကစာသားဂျွမ်သင်ဇမ်း၊သံစဉ်သွှအောင်ဖြစ်ပါတယ်။စိုင်းထီးဆိုင် “စိတ္တဇအလွမ်း” အခွေမှာတဲ့ “တဲအိုပျက်မှာမနေစေ့ချင်” သီချင်းကကျွန်တော်တို့လူငယ်ဘဝကအလွန်လူကြိုက်များခဲ့တဲ့သီချင်းတပုဒ်ပါ။ဂစ်တာကော့ Dim နဲ့အစပြုပြီးတီးခတ်သီဆိုရတာပါ။Dim ကော့နဲ့ပထမဆုံးတီးခတ်ဖူးတဲ့သီချင်းဖြစ်လိမ့်မယ်။ “သဇင်လိုသင်းတဲ့မင်းကိုတော့ကိုယ်မချုရက်ပါ….နန်းထက်မှာစံစေချင်သေးတယ်…အဆောင်အယောင်တွေမဲ့တဲ့ကိုယ့်ဆီတော့…မလာလေနဲ့ကွယ်….အချိန်တန်မှတော့ဘဝဆိုတာမြင်မယ်..ညီမလေး……” ဒီသီချင်းသံစဉ်ကိုဆလိုင်းသွှအောင်ငယ်စဉ်လုန်းဘန်ရွာကသူငယ်ချင်းတယောက်ဆီကရခဲ့သံစဉ်ဖြစ်ကြောင်းသွှအောင်ပြောပြခဲ့တယ်။ဂျွမ်းသင်ဇမ်းရဲ့သီချင်းစကားလုံးနဲ့စာသားများကလည်းသီချင်းကိုအလွန်ဆွဲဆောင်မှုရှိစေခဲ့တယ်။သွှအောင်သီချင်းများထဲအကြိုက်ဆုံးကလူအများလိုပါပဲ “မြိုင်နန်းစံပန်းတပွင့်” “မြိုင်နန်းပန်းတောတန်းထဲမှာ….ပွင့်ဖူးတဲ့ပန်းလေးတွေ…ချစ်စရာအဆင်းရယ်ရနံ့လည်းသင်းထုံတယ်…ကိုယ်ရည်စူးနဲ့ပန်းကလေးဟာ….အရည်အသွေးအပြည့်စံပွင့်ဖို့….တသက်တာပိုင်ဆိုင်လိုစိတ်ရှိတာကြောင့်…..လက်ဦးထားတာတို့အတွက်ရင်ခုံစရာ” ဧရာဝတီသတင်းဌာနက “မြိုင်နန်းစံပန်းတပွင့်” သီချင်းဖြစ်လာပုံကိုမေးတဲ့အခါဆယ်တန်းကဗျာတပုဒ်ထဲပါတဲ့ “ရဂုံနန်း” စာသားကိုသဘောကျပြီးရေးဖွဲ့ဖြစ်ခဲ့တာဆလိုင်းသွှအောင်ကပြောပြခဲ့တယ်။မြိုင်နန်းစံပန်းတပွင့်ဟာရင်တွင်းခံစားချက်ဟုတ်မဟုတ်ကိုအခုအသက် ၆၀…

ပုံ-စစ်မှုထမ်းဥပဒေကြောင့် နယ်စပ်တနေရာမှာတိမ်းရှောင်ရင်းကွယ်လွန်ခဲ့သောဒေါက်တာခွါလ်ရှင်းတုန်း ကိုဇံ (ချင်းတောင်) ဧပြီလ ၁၈ ရက်။ ဧပြီလ ၁၃ ရက်နေ့က မိမိ၏ အချက်အလက်များ စုံစမ်း ကောက်ယူ ခံရသည့် အတွက် မလေးရှားသို့ တိမ်းရှောင်ရန် နေရပ်စွန့် ထွက်ခွာသွားရာမှ ကရင်ပြည်နယ်တနေရာ တွင် ခရီးကြမ်းဒဏ်ကြောင့် အမောဆို့ပြီး ကွယ်လွန်သွားခဲ့သည့် ဒေါက်တာခွါလ်ရှင်းတုန်း (ခ) ဒေါက်တာတူတုန်း၏ သတင်းသည် မြန်မာပြည်နေ လူငယ်များ၏ လက်ရှိအခြေအနေကို ထင်ဟပ်ပြသည်ဟု မိမိ အနေဖြင့် ယုံကြည်မိပါသည်။ မြန်မာပြည်နေ မိဘများမှအစ လူကြီးလူငယ် ကလေးပါမကျန် ပြည်သူအားလုံးနီးပါးကို ခြောက်လှန့်ခဲ့သည်မှာ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၀ ရက်နေ့က ကြေညာခဲ့သည့် ပြည်သူ့စစ်မှုထမ်း ဥပဒေပင် ဖြစ်သည်။ စစ်အာဏာသိမ်းမှုပြီးနောက် မြန်မာပြည်တွင်းမှာ အဆင်မပြေကြသည့်တိုင် နေရပ်ကို ကပ်ပြီး နေခဲ့ကြသူ…

မနက်ဖြန် အောက်တိုဘာလ ၁ ရက်က နေ ၁၅ ရက်အထိမြန်မာတနိုင်ငံလုံးမှာ လုံခြုံ ရေးအရ ကောက်ယူနိုင်တဲ့ ဒေသ တွေမှာ ပြည်လုံးကျွတ်လူဦးရေနှင့် အိမ်အကြောင်းအရာ သန်းခေါင်စာရင်း ကောက်ယူမည်လို့ အာဏာသိမ်းထားတဲ့စစ်ကောင်စီက ကြေညာထားပါတယ်။နိုင်ငံတဝန်း တိုက်ပွဲတွေပြင်းထန်နေတဲ့ ဒေသတွေမှာ လည်း လုံခြုံရေးတိုးမြှင့်ပြီး အချိန် ၃ လ ထိယူကာ သန်းခေါင်းစာရင်း ကောက်ယူမှုတွေ လုပ်မယ်လို့ စစ်ကောင်စီရဲ့ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးနှင့် ပြည်သူ့အင်အား ဝန်ကြီး ဦးမြင့်ကြိုင်က BBC မြန်မာပိုင်း ကို ဖြေကြားထားပါတယ်။ သန်းခေါင်စာရင်းကောက်ယူရာမှာလူဦးရေနှင့် အိမ်အကြောင်းအရာ မေးခွန်း (၆၈) ခုကို စာရင်းကောက်များက မေးမြန်းမည် ဖြစ်ကြောင်း သိရပါတယ်။ မေးမြန်းမယ့် မေးခွန်းများမှာ-အမည်၊ အိမ်ထောင်ဦးစီးနှင့် တော်စပ်ပုံ၊ ပြည့်ပြီးအသက်၊ မွေးသက္ကရာဇ် ရက်၊ လ၊…

( November 06, 2018) “ချင်းဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ပို့ရေး လုပ်ငန်းစဉ်ပိုင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်မချမှတ်ရသေးဘဲ ပြန်လည်သုံးသပ်မှုပြုလုပ်နေပါတယ်” အထက်ပါစကားကို UNHCR ရဲ့ပြောရေးဆိုခွင့်ရပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးက ချင်းဝေါလ်သတင်းဌာနနဲ့ ဒို့အသံတို့ပူးပေါင်းတဲ့ ရေဒီယိုအစီအစဉ်မှာ အီးမေးလ်နဲ့စာပြန်ထားတဲ့စကားဖြစ်ပါတယ်။  ချင်းလူမျိုးဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ပို့ရေးဆုံးဖြတ်ချက်ကိုချမှတ်ခဲ့ပြီးဖြစ်ပေမယ့် လုပ်ငန်းစဉ် ပိုင်း ဆိုင်ရာမှာတော့ ဆုံးဖြတ်ချက်မချမှတ်ရသေးဘူးလို့ဆိုလိုလိုက်တာပါ။ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ပို့ဖို့ ဆုံးဖြတ်ချက်နဲ့ပတ်သက်လို့ကတော့ UNHCR ရဲ့ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိ ပုဂ္ဂိုလ်က ၂၀၁၈ အစောပိုင်းက အေဂျင်စီအနေနဲ့ နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေးနဲ့လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ဖြစ်ထွန်းမှုများအပေါ် အခြေခံသည့် နိုင်ငံတကာအကာအကွယ်ပေးမှုကို ပြန်လည်သုံးသပ်မှုပြုလုပ်ရန် ချင်းပြည်နယ်ရှိ အခြေအနေပြောင်းလဲမှုက လုံလောက်စေတယ်ဆိုပြီး UNHCR အနေနဲ့ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ် လို့လည်းဆိုပါတယ်။ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့လွတ်လပ်ပြီး အချက်အလက်တွေကို သိရှိရွေးချယ်မှုအပေါ် အခြေခံပြီးတော့ ချင်းဒုက္ခသည်တွေကို မြန်မာနိုင် ငံပြန်ပို့ရေးဖြစ်နိုင်ခြေအတွက် UNHCR ကပြင်ဆင်နေကြောင်း၊ ထိုင်းနိုင်ငံရှိ မြန်မာဒုက္ခသည်တွေအတွက် ပြန်လာရေး…

(တီးတိန်တိုက်ပွဲကြောင့် နေအိမ် မီးလောင်ပြာကျခဲ့သည့် အဝတ်တထည် ကိုယ်တထည်ဖြင့် စစ်ရှောင်ခဲ့ရသည့် ဂီတသမား သူငယ်ချင်း တစ်ယောက်၏ ဖြစ်ရပ်မှန် အပေါ် အခြေခံ ရေးသားထားခြင်း ဖြစ်သည်) (5/6/2024) ကိုဇံ (ချင်းတောင်) နေ့ရက် နှင့် အချိန် အတိအကျ ပြောရရင် မေလ ၂၆ ရက်နေ့ည ညနေ ၉ နာရီ ကျော်ကျော် အချိန် ဖြစ်သည်။ သားဖြစ်သူ အိပ်ချင်လို့ ဂျီကျလာတာမို့ စပ်လက်စ သီချင်းကို အပြီး မသတ် ဖြစ်ဘဲ လက်ခတ်ကို ဘောင်းဘီ အိတ်ကပ်ထဲထည့်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်လ လောက်က ဝယ်ခဲ့သည့် ဂစ်တာ အသစ်ကြီးကို နံရံပေါ် ချိတ်တင်လိုက်သည်။ မိန်းမ ဖြစ်သူ ချီထားသည့် သားလေးကို လိုက်ချော့ဖို့…

အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း တီးတိန်မြို့နယ်မှာ မိုးတွင်း စိုက်ပျိုးထွက်ကုန် တစ်ခု ဖြစ်သည့် စပျစ်သီး အပါအဝင် စိုက်ပျိုးရေး ထွက်ကုန်များ ဈေးကွက် ပျောက်နေကြောင်း မြို့နယ်တွင်းနေ ပြည်သူများထံမှ သိရှိခဲ့ ရပါတယ်။ “အရင်နှစ်က တစ်ပိဿာကို ကျပ် ၅၀၀၀ အနည်းဆုံး ပေးဝယ်ကြတဲ့ စပျစ်သီးတွေက ဒီနှစ် ဝယ်လက်တွေ ပျောက်နေခဲ့ပါတယ်။ ရွာသား အချင်းချင်း ကျပ် ၂၀၀၀ လောက်နဲ့ ပေးနေရတယ်။ အဲတာတောင် စပျစ်ဝိုင် ဖောက်ဖို့ သကြား ဝယ်ဖို့ ကူညီတဲ့ အနေနဲ့ ဝယ်ပေးကြတာ။ စပျစ်သီးတွေကို ဝိုင်ဖောက်ဖို့ စဉ့်အိုးတောင် မလောက်ဘူး ဖြစ်နေ ခဲ့ ပါတယ်”  လို့ အိမ်တိုင်းနီးပါးမှာစပျစ်ခြံ ရှိခဲ့တဲ့ ရွာသား တစ်ဦးက Chin World Media ကို ပြောပါတယ်။…